
Okuma Tür ve Teknikleri
Hayatımızın farklı çağlarında, farklı teknikleri kullanarak okuyoruz. Okuma biçimimiz ihtiyaçlarımıza göre değişebileceği gibi kimi zaman da alışkanlıklarımızla şekilleniyor.
Okumaya başladığımız ilk günden sonra okuma alışkanlığı edinmemizde farklı tekniklerin etkisi oluyor, bu nedenle eğitimciler de okuma eğitiminde bu teknikler öğrencilerin yaşlarına ve dikkat seviyelerine uygun olarak kullanıyor.
İhtiyaç ve alışkanlıklara göre avantaj ve faydaları olan okuma tür ve tekniklerinin bireysel okuma kültürümüzün ve okuyarak öğrenme yetimizin gelişmesinde yeri önemli. Bu tür ve tekniklerin neler olduğuna dair bilgi sahibi olmak yetişkin bir okur olarak hem kendi okuma alışkanlığımızı yönlendirmek hem de varsa hayatımızdaki küçük yaştaki okurları ve çocuklarımızı yönlendirmek için iyi bir başlangıç sağlayabilir.
Sesli Okuma
Metindeki sözcüklerin ve söz gruplarının tonlama, vurgu ve beden dili kullanılarak seslendirilmesidir. Anlatmaya da ve hikâye etmeye de olanak sağlayan bir okuma türüdür. Sesli okuma eğitiminde etkin bir yöntemdir. Sözcüklerin doğru seslendirilmesine, görsel hafızanın gelişmesine yardım eder. Sesli okuma iletişim kurmayı sağladığı için bilişsel ve duyusal gelişime yardım eder.
Söz korosu oluşturarak ya da okuma tiyatrosu yoluyla da sesli okuma yapılabilir. Her yaştan okur için grup olarak veya yalnız yapılan sesli okumanın faydalarını şöyle sıralayabiliriz.
Faydaları
- Hafızayı güçlendirir
- Doğru bir diksiyon kazanmayı sağlar
- Akıcı konuşma yeteneğini geliştirir
- Kavrama gücünü geliştirir
- Kelime dağarcığını artırır
- Dinleme ve okuma becerilerini geliştirir
- Odaklanma gücünü keskinleştirir
Güdümlü Okuma
Bir öğretim metodu olarak öğretmen tarafından seçilen kitabın derste açıklamalar eşliğinde okunmasıdır. Öğretmenlere öğrencilerini daha yakından tanıma ve anlama fırsatı veren güdümlü okuma öncelikli olarak öğrencilerin bir metne yoğunlaşması ve odaklanmasını sağlar. Güdümlü okumanın bakın başka ne gibi faydaları var.
Faydaları
- Usta bir okuyucu olmak için gerekli temel becerileri kurmak
- Zayıf olan tarafları belirlemek ve belirli becerileri güçlendirmek
- Detayları görme becerisi geliştirmek
- Odaklanma becerisi kazanmak
- Akıcılık oluşturmak
- Kelime bilgisini genişletmek
- Okuduğunu anlama becerilerini geliştirmek
Sessiz Okuma
Sessiz okuma sözcükleri ve cümleleri gözle takip ederek yapılan okumadır. Bireyin yaşamında en çok yer alan bu okuma türü, anlamaya ve kavramaya yöneliktir. Okurun sözcüğün sesini hayal etmesini ve zihninde görselleştirmesini sağlar.
Pratikte yaşamımız boyunca çoğunlukla sessizce okuruz. Sözlü ve sesli olarak okumayı geliştirmek başlangıçta hayati öneme sahipken sessiz okuma ömür boyu faydalıdır. Sesli okumanın sessiz okumaya başarılı bir şekilde evrimleşme süreci bakın bize ne gibi faydalar sağlıyor.
Sessiz Okumanın Faydaları
- Farklı türdeki okuma materyallerine doğru şekilde odaklanmak
- Metin okurken neyin önemli olduğunu belirlemek
- Ana fikirleri daha hızlı kavramak
- Bağlantılı fikirleri bir arada algılamak, bağlam geliştirmek
- Hatırlamaya değer bulduğumuz konularla bilinçaltını beslemek
Hızlı Okuma
Kişinin bir metni daha kısa sürede okumasını ve anlamasını sağlayan bir okuma yöntemidir. Hızlı okuma dikkat ve anlama gücünün metne odaklanması aracılığıyla gerçekleştirilir, göz ve beyin büyük bir performans sergiler.
Hızlı okuma, sadece çok miktarda bilgiyi artırılmış bir hızda okuma yeteneğini değil, aynı zamanda az önce okuduğunuz bilgileri algılama ve kavrama yeteneğini de içerir. Bu, okul sırasında ve günlük olarak bol miktarda okuma gerektirir ve birçok meslek alanında büyük bir fayda sağlayabilir. Daha fazla bilgiyi daha hızlı okumaya ve öğrenmeye ek olarak, hızlı okumanın başka faydaları da vardır.
Faydaları
- Beyin faaliyetlerini geliştirmek, hafızayı güçlendirmek
- Odaklanma becerisini geliştirmek
- Özgüvenimizi artırmak
- Mantık kurma becerisini artırmak
- Derin odaklanma sayesinde duygusal esenliği artırmak
Göz Atarak Okuma
Bir metni okumaya karar vermeden önce tanımak ve genel bir fikir edinmek için yapılan okumadır. Okunacak metinlerin, seçiminde tercih edilen bir yöntemdir.
Gözden Geçirerek Okuma (Süzerek Okuma)
Bir metni bazı bölümlerini öne çıkararak yararlanma aracılığıyla okuma. Kimi zaman daha önce okunmuş bir metni yeniden okumak için de bu yöntem kullanılır. Hemen her alanda öğretim için kullanılan bir okuma ve öğrenme yöntemidir.
Tarayarak Okuma
Okurun ihtiyacı olan bilgiye ulaşmak için çeşitli anahtar sözcükler ya da varsa dizin ve kaynakça aracılığıyla metni taraması yoluyla gerçekleştirdiği okumadır.
Gözden Geçirme mi, Tarama mı?
Gözden geçirerek okuma ve tarayarak okuma hızlı göz hareketi ve anahtar sözcükler kullanarak yapılan, hızlı okuma tekniklerinin en üst seviyesidir. Her ikisi de farklı strateji ve amaçlarla yapılan okuma teknikleri olmasının yanı sıra zaman kaybını yok ederek ihtiyacınız olan bilgiye en kısa sürede ulaşmanızı sağlar. Ancak hangi tekniği, ne zaman ve nasıl yapacağınızı bilmek önemlidir.
- Gözden geçirme, elinizdeki materyalin genel bir bakış sağlamak için yapılır. Tarama, metindeki belirli ayrıntıları bulmak ve belirli sonuçlara ulaşmak için yapılır.
- Gözden geçirme size bir bölümde hangi genel bilgilerin olduğunu söylerken, tarama belirli bir bilgiyi bulmanıza yardımcı olur. Yani gözden geçirme şnorkelle yüzmek gibi, tarama ise inci dalışı yapmak gibidir.
- Gözden geçirmeyi ön-izleme (okumadan önce okuma), üzerinden geçme (okuduktan sonra okuma), okumak istemediğiniz uzun bir seçkinin ana fikrini belirleme veya bir araştırma makalesi için kaynak malzeme bulmaya çalışırken kullanırsınız.
- Taramayı, belirli gerçekleri bulmak, bilgi ağırlıklı konuları incelemek ve referans bilgi desteği gerektiren soruları yanıtlamak için kullanırsınız.
Not Alarak Okuma
Okuma sürecinde okuyucuyu etkin kılan, edinilen bilgileri hatırlamak ve dönüp tekrar kullanmak için saklamayı olanaklı kılan bir okuma türüdür. Bu yöntem bir metni özetleme olarak da düşünülebilir. Eleştirel okuma için başlangıç sürecidir.
Farklı format ve stratejilerle gerçekleştirilebilecek not alarak okuma, özellikle eğitim hayatı veya bir konu üzerine uzun soluklu çalışmalardaki okumalar sırasında kullanılabilecek etkin bir okuma tekniğidir.
Faydaları
- Metinden aldığınız bilgiyi ve metinle ilgili fikirlerinizi organize etmenizi sağlar.
- Metne daha iyi odaklanmanızı ve metinle bağ kurmanızı sağlar.
- Gelecekte, okuduğunuz ve önemli bulduğunuz bir bilgiyi kolayca tekrar bulmanızı sağlar.
- Okurken, okuduklarınız hakkında eleştirel düşünme becerinizi geliştirir.
- Okuduklarınız hakkında bir sonuca ulaşmanızı ve ana fikri daha net çıkarmanızı kolaylaştırır
- Eğitim için okuduğunuzda derse hazırlıklı olmanız için bir temel oluşturmayı destekler.
- Sınav veya ödev hazırlığınızda daha güçlü materyallere sahip olmanızı sağlar.
Eleştirel Okuma
Eleştirel okuma, okunan metin üzerinde düşünme, sorgulama sonrasında bir yargıya ulaşılan okuma türüdür. Okur metinle etkileşim içindedir ve bunun sonucunda özgün bir bakış açısına ulaşır. Eleştirel okuyucular, okuduklarını çözümler, yorumlar, kavrar, sorgular, eleştirir, değerlendirir. Tüm bu özellikleriyle eleştirel okumanın bakın bize ne gibi faydaları olur.
Faydaları
- Daha iyi ve daha zeki bir okuyucu haline gelirsiniz
- Okuduğunuzu daha derin bir düzeyde anlarsınız
- Okuduklarınızı daha fazla hatırlarsınız
- Okuduklarınıza körü körüne inanmanızı ve kabul etmenizi engeller
- Yanlış argümanları, kanıtsız iddiaları, yanılgıları, yanlış reklamları, sahte haberleri, propagandayı, dolandırıcılıkları vb. tespit etmeyi kolaylaştırır.
- Eleştirel düşünme becerilerinizi geliştirir ve zekânızı keskinleştirir.
- Okuduğunuzdan maksimum değeri çıkarmanızı sağlar
Görsel Okuma
Şekil, sembol, resim, grafik, tablo, beden dili, doğa ve sosyal olaylar gibi görmeye dayalı dünyayı okuma. 1960’lı yılların sonunda tanımlanan “görsel okuryazarlık” kavramı okumayı metnin dışına çıkararak gördüğümüz her şeyi okuyabileceğimizi vurgulamaktadır.
Görsel okuryazarlığın temel tanımı, görsel imgeler okuma, yazma ve yaratma yeteneğidir. Sanat ve tasarımla ilgili bir kavram olsa da çok daha geniş uygulamaları var. Görsel okuryazarlık; dil, iletişim ve etkileşimle ilgilidir. Görsel medya, iletişim kurduğumuz, fikir alışverişinde bulunduğumuz ve son derece görsel dijital dünyamızda gezindiğimiz dilbilimsel bir araçtır. İnsanların ne kadar görsel yönelimli olduğu düşünüldüğünde, görüntülerin üzerimizde bu kadar güçlü bir etkiye sahip olması şaşırtıcı değil. Araştırmalar, gelişmiş görsel okuryazarlıktan elde edilen çok çeşitli faydaların olduğunu gösteriyor:
Görsel Okumanın Faydaları
- Görsel bilgiler daha çok akılda kalır.
- Beynimiz görsel bilgiyi daha hızlı algılar.
- Öğrencilerin çevrelerindeki dünya ile iletişimini kolaylaştırır.
- Kavrama gücünü arttırır.
- Okuma keyfini arttırır.
- Yabancı dil öğrenimini kolaylaştırır.
- Dilden bağımsız bir iletişim kurabilmeyi mümkün kılar.
Yoğun Okuma ve Kapsamlı Okuma
Yoğun okuma, metnin bütün özelliklerini, sözcük ve yapılarını kavramaya yönelik özenli ve derinlemesine okumaktır. Okuyucu, konuyu her açıdan derinlemesine anlamaya ve gerçek manaları anlayarak mümkün olan maksimum bilgiyi kazanmaya odaklandığında yoğun okuma yapılır.
Aynı zamanda Serbest okuma da denen Kapsamlı Okuma ise konunun genel olarak anlaşılması için büyük ve uzun miktarlarda metin okumak anlamına gelir ve sadece bilgi edinmek veya sadece belirli bir bilginin farkında olmak için hatta belki de sadece zevk için yapılabilir.
Yoğun Okuma & Kapsamlı Okuma, Fark ve Faydaları
- Kapsamlı ve Yoğun okuma, bir metni etkili bir şekilde okumak için yaygın yaklaşımlardır. Günlük gazete, roman, dergi veya internetteki herhangi bir bilgiyi okumak, kapsamlı okuma türüdür. Öğretmenler vb. tarafından önerilen akademik ders kitaplarını veya materyalleri okumak ise yoğun okuma türüne örnek teşkil eder.
- Konudan bağımsız olarak karşımıza çıkan her içeriği kapsamlı bir şekilde okumak, okuma hızını ve akıcılığı artırır. Yoğun okuma ise okuma ve kelime bilgisi becerilerinin yanı sıra özellikle seçilen alanlardaki bilgiyi artırır ve derinleştirir.
- Amaca ve okuyan kişiye göre Kapsamlı okuma, birden fazla kaynaktan okumak anlamına gelirken, yoğun okuma, bir şeyi çok yakından ve derinlemesine okumaktır.
- Kapsamlı okuma genellikle yaygın olarak okumak olarak bilinir ve okunan materyalin genişliğine odaklanırken, Yoğun okuma derinlemesine okumak olarak bilinir ve bir konuyu anlamanın derinliğine odaklanır.
- Kapsamlı okuma, bir kişinin çok miktarda metin okuduğu ve dolayısıyla niceliksel olduğu anlamına gelirken, Yoğun okuma, niteliksel yani derin, analitik okuma anlamına gelir.
- Kapsamlı ve Yoğun okuma arasındaki temel fark, bir kişi kapsamlı bir şekilde okurken, içeriğin mikro ayrıntılarına dikkat etmez ve sadece konuyla ilgili genel bir fikir sahibi okur, Yoğun okumada okuyucu her kelimeyi görselleştirir ve kitabın içeriğine yoğunlaşarak okur.
İşaretleyerek Okuma
Metnin üzerine işaretler koyarak okuma. Önemli bulunan, beğenilen ya da eleştirilen bölümlerin işaretlenmesi, okuma konusunda dikkatin gelişmesini sağlar.
Tahmin Ederek Okuma
Bir öğretim tekniği olarak öğretmenlerin öğrencileri okuyacakları metne karşı ilgilerini uyandırmaya yönelik bir okuma türüdür. Öğretmen okuma sırasında öğrencilerin metni kavrama gücünü artırmak için merak uyandırıcı sorular yöneltir.
Soru Sorarak Okuma
Okuma öncesinde ve sonrasında metne dair sorular oluşturarak yapılan okuma türüdür. Öğretim yöntemi olarak öğrencilerin okumaya bilinçli başlamasını ve metni merak etmesini sağlar.
Tartışarak Okuma
Aynı metni birden çok kişinin okuması ve okudukları metni tartışarak karşılıklı bilgi, duygu ve birikimini paylaşması yoluyla gerçekleştirilen okuma.
